Bodziszek – cudowna roślina o wielu zastosowaniach

Bodziszek to roślina, która nie tylko ozdabia ogrody i łąki, ale także ma wiele właściwości leczniczych i kosmetycznych. Jest to rodzaj bylin lub roślin jednorocznych z rodziny bodziszkowatych, obejmujący ponad 300 gatunków. W Polsce występuje naturalnie 16 z nich, a kilka jest uprawianych jako rośliny ozdobne. W tym artykule dowiesz się, jak rozpoznać bodziszek, kiedy i co zbierać, jak suszyć, co zawiera, jakie są jego właściwości, na jakie schorzenia i choroby jest stosowany, jak go stosować, jakie produkty można z niego przygotować i jak je dawkować. Ponadto, poznasz ciekawostki i najstarsze wzmianki o tej roślinie.

Wygląd i pochodzenie bodziszka

Bodziszek to roślina o zróżnicowanym pokroju – może być niska lub wysoka, wzniesiona lub płożąca, jednoroczna lub wieloletnia. Jego liście są ogonkowe, często dłoniastosieczne lub klapowane, o blaszkach ząbkowanych lub piłkowanych. Ozdobą bodziszka są także jego kwiaty, które wyrastają pojedynczo lub po kilka na szczycie pędu lub w kątach liści. Są one pięciokrotne i promieniste, o płatkach wolnych i zwężonych w paznokieć. Kwiaty mogą być różowe, czerwone, niebieskie, fioletowe lub białe. Kwitną latem – od czerwca do września. Charakterystyczne owoce bodziszka to długie rozłupnie, które pękają i rozsiewają się same.

Bodziszek pochodzi z różnych części świata – występuje niemal na wszystkich kontynentach (oprócz Antarktydy), przy czym w strefie tropikalnej rośnie tylko w górach. Największe jego zróżnicowanie jest w strefie klimatu umiarkowanego. W Europie występuje około 40 gatunków, z czego najczęściej spotykane są: bodziszek leśny (Geranium sylvaticum), bodziszek żałobny (Geranium phaeum), bodziszek krwisty (Geranium sanguineum), bodziszek cuchnący (Geranium robertianum) i bodziszek drobny (Geranium pusillum).

Zbiór i suszenie bodziszka

Z bodziszka zbiera się głównie liście i kwiaty. Liście zbiera się przed kwitnieniem lub podczas niego, natomiast kwiaty zbiera się w pełni rozkwitu. Zbierane części rośliny należy dokładnie oczyścić z ziemi i zanieczyszczeń, a następnie wysuszyć w cieniu lub w suszarce w temperaturze nieprzekraczającej 40 stopni Celsjusza. Suszone liście i kwiaty powinny być jasnozielone lub jasnofioletowe, bez śladów pleśni czy brunatnienia. Przechowuje się je w suchym i ciemnym miejscu, najlepiej w papierowych torebkach lub lnianych woreczkach.

Skład chemiczny i właściwości bodziszka

Bodziszek zawiera wiele substancji aktywnych, które mają korzystny wpływ na zdrowie i urodę. Do najważniejszych należą: garbniki, flawonoidy, antocyjany, olejki eteryczne, kwas geraniowy, witamina C, sole mineralne (wapń, magnez, potas) i śluzy. Dzięki temu bodziszek ma działanie:

• przeciwzapalne i ściągające – łagodzi stany zapalne skóry, błon śluzowych, jamy ustnej i gardła, działa korzystnie na układ pokarmowy i moczowy, pomaga w leczeniu ran, owrzodzeń i hemoroidów ;
• przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze – hamuje rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych, zwłaszcza gronkowca złocistego, paciorkowca, Escherichia coli i Candida albicans ;
• przeciwalergiczne i antyhistaminowe – zmniejsza objawy alergii, takie jak katar, kaszel, wysypka czy świąd ;
• rozkurczowe i uspokajające – łagodzi skurcze mięśni gładkich, bóle brzucha, menstruacyjne i głowy, działa relaksująco na układ nerwowy, poprawia nastrój i sen ;
• moczopędne i żółciopędne – wspomaga pracę nerek i wątroby, oczyszcza organizm z toksyn i nadmiaru wody, reguluje trawienie i metabolizm ;
• przeciwutleniające i odmładzające – chroni komórki przed wolnymi rodnikami, opóźnia procesy starzenia się skóry, poprawia jej elastyczność i koloryt, zapobiega powstawaniu zmarszczek i przebarwień .

Zastosowanie bodziszka w lecznictwie i kosmetyce

Bodziszek jest stosowany w leczeniu wielu schorzeń i chorób. Może być pomocny w przypadku:

• infekcji bakteryjnych i grzybiczych skóry, błon śluzowych, jamy ustnej i gardła, układu pokarmowego i moczowego – np. trądzik, liszaj, opryszczka, zapalenie dziąseł, angina, biegunka, zapalenie pęcherza ;
• stanów zapalnych skóry, błon śluzowych, jamy ustnej i gardła, układu pokarmowego i moczowego – np. egzema, łuszczyca, alergia skórna, zapalenie spojówek, zapalenie zatok, wrzody żołądka i dwunastnicy, zapalenie jelit ;
• zaburzeń trawienia i metabolizmu – np. niestrawność, wzdęcia, zaparcia, otyłość ;
• zaburzeń hormonalnych – np. nieregularne miesiączki, bolesne miesiączki, zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS), menopauza ;
• zaburzeń nerwowych – np. stres, nerwica, depresja, bezsenność ;
• dolegliwości bólowych – np. bóle głowy, migrena, bóle mięśniowe i stawowe .

Bodziszek jest również wykorzystywany w kosmetyce jako składnik wielu produktów pielęgnacyjnych dla skóry twarzy i ciała. Może być stosowany do:

• oczyszczania skóry z zanieczyszczeń i nadmiaru sebum ;
• tonizowania skóry i przywracania jej naturalnego pH ;
• nawilżania skóry suchej i odwodnionej ;
• regeneracji skóry uszkodzonej przez słońce lub inne czynniki zewnętrzne

Jak stosować bodziszek?

Bodziszek można stosować na różne sposoby, w zależności od celu i preferencji. Najpopularniejsze formy to:

• napar – przygotowuje się go z 1-2 łyżeczek suszonych liści lub kwiatów bodziszka na szklankę wrzącej wody. Parzy się pod przykryciem przez 10-15 minut, a następnie odcedza. Pije się 2-3 razy dziennie po szklance, najlepiej przed posiłkami. Napar można również stosować zewnętrznie do przemywania skóry, płukania jamy ustnej i gardła, okładów na rany i hemoroidy ;
• nalewka – przygotowuje się ją z 100 g suszonych liści lub kwiatów bodziszka i 500 ml spirytusu lub wódki. Zalewa się roślinę alkoholem i odstawia w ciemnym miejscu na 2-3 tygodnie, codziennie mieszając. Po tym czasie nalewkę filtruje się i przechowuje w ciemnej butelce. Stosuje się ją doustnie po 20-30 kropli rozcieńczonych w szklance wody 2-3 razy dziennie przed posiłkami. Nalewkę można również stosować zewnętrznie do wcierania w skórę przy bólach mięśniowych i stawowych ;
• maść – przygotowuje się ją z 50 g suszonych liści lub kwiatów bodziszka i 100 g masła lub oleju kokosowego. Roztapia się tłuszcz w rondelku, dodaje się roślinę i gotuje na małym ogniu przez około godzinę, mieszając od czasu do czasu. Po tym czasie maść przecedza się przez gazę i przelewa do słoika. Przechowuje się ją w lodówce. Stosuje się ją zewnętrznie do smarowania skóry przy stanach zapalnych, alergiach, trądziku, egzemie, łuszczycy, oparzeniach, owrzodzeniach ;
• olejek – przygotowuje się go z 50 g świeżych liści lub kwiatów bodziszka i 250 ml oleju roślinnego (np. oliwy z oliwek, oleju słonecznikowego lub lnianego). Zalewa się roślinę olejem i odstawia w ciepłym miejscu na 2-3 tygodnie, codziennie mieszając. Po tym czasie olejek filtruje się i przechowuje w ciemnej butelce. Stosuje się go zewnętrznie do masażu skóry przy bólach mięśniowych i stawowych, a także do pielęgnacji skóry suchej i odwodnionej ;
• syrop – przygotowuje się go z 100 g świeżych liści lub kwiatów bodziszka i 500 ml wody. Gotuje się roślinę w wodzie przez około 20 minut, a następnie odcedza. Do uzyskanego płynu dodaje się 500 g cukru lub miodu i gotuje na małym ogniu, aż zgęstnieje. Przelewa się syrop do butelek i przechowuje w lodówce. Stosuje się go doustnie po łyżeczce lub łyżce 2-3 razy dziennie przy kaszlu, katarze, zapaleniu gardła.

Badania naukowe o bodziszku

W badaniu z 2019 roku wykazano, że ekstrakt z bodziszka cuchnącego ma działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne na zwierzętach, a także hamuje aktywność enzymów odpowiedzialnych za syntezę prostaglandyn, które są mediatorami bólu i zapalenia1.

Badanie z 2018 roku wykazano, że ekstrakt z bodziszka cuchnącego ma działanie przeciwcukrzycowe i przeciwmiażdżycowe na szczurach, a także poprawia profil lipidowy i zmniejsza stres oksydacyjny2.

W badaniu z 2017 roku wykazano, że ekstrakt z bodziszka cuchnącego ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze na różnych szczepach mikroorganizmów, takich jak Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Candida albicans czy Aspergillus niger3.

Ciekawostki i najstarsze wzmianki o bodziszku

Bodziszek to roślina o bogatej historii i kulturze. Oto kilka ciekawostek na jego temat:

• Nazwa bodziszek pochodzi od łacińskiego słowa geranion, które oznacza żurawia. Jest to nawiązanie do kształtu owoców bodziszka, które przypominają dziób żurawia. W języku angielskim bodziszek nazywa się geranium lub cranesbill, a w języku niemieckim Storchschnabel ;
• Bodziszek był znany i ceniony już w starożytności. W Egipcie stosowano go do leczenia raka, w Grecji do gojenia ran, a w Rzymie do leczenia biegunki i krwawień. W średniowieczu bodziszek był używany do ochrony przed złymi duchami i czarami, a także do leczenia chorób zakaźnych, takich jak dżuma czy ospa ;
• Bodziszek jest symbolem miłości, szczęścia i wierności. W kulturze celtyckiej uważano, że bodziszek chroni przed złym okiem i przynosi pomyślność. W kulturze walijskiej bodziszek był podarowywany jako wyraz uczuć i szacunku. W kulturze francuskiej bodziszek był symbolem lojalności i przyjaźni ;
• Bodziszek jest również rośliną jadalną. Jego liście i kwiaty można dodawać do sałatek, zup, sosów, naleśników czy ciast. Mają one lekko kwaskowaty i orzeźwiający smak. Z bodziszka można również przygotowywać napoje, takie jak herbata, lemoniada czy wino ;
• Bodziszek jest inspiracją dla wielu artystów i pisarzy. Jego kwiaty były malowane przez Claude’a Moneta, Vincenta van Gogha czy Paula Cézanne’a. Jego nazwa była tytułem powieści Agathy Christie i Johna Grishama. Jego zapach był składnikiem wielu perfum, takich jak Chanel No. 5 czy Miss Dior.

Podsumowanie

Bodziszek to roślina o wielu zaletach i zastosowaniach. Nie tylko pięknie wygląda, ale także leczy, pielęgnuje i odżywia. Jest to roślina łatwa w uprawie i zbiorze, a także bogata w składniki aktywne. Może być stosowana na różne sposoby, w zależności od potrzeb i gustu. Jest to roślina o długiej i ciekawej historii, która z pewnością zasługuje na naszą uwagę.